گفت وگو با فیلمساز ایرانی تبار
مهرنوش سلوکی
گورستان خاوران با ما حرف می زد
ایرج ادیب زاده .... رادیو زمانه
تهیه و تنظیم : داوید
بیست و ششم زانویه ۲۰۰۸
مهرنوش سلوکی، مستند ساز ایرانی تبار چند روزی است به پاریس بازگشته است. او پس از یک سال دشوار، رفتن به زندان، ضبط فیلم ها ، کامپیوتر، پاسپورتش و بلاتکلیفی ؛ سرانجام اجازه یافت که تهران را ترک کند .
سلوکی با مجوز ساخت فیلمی مستند درباره ی گورستان های اقلیت های مسیحی، زرتشتی و بهایی به ایران رفته بود. اما برخورد با گورستان خاوران و گور های دسته جمعی آنجا، از اعدام شدگان مخالفین جمهوری اسلامی در سال ۱۳۶۷ =۱۹۸۸ مسیر فیلم او را عوض کرد. وی با خانوادهای قربانیان این فاجعه سیاه در تاریخ سالهای اخیر ایران نیز گفتگو کرد و تمرکز فیلم خود را روی آن قرار داد. این سوژه که از نظر جمهوری اسلامی، تابو محسوب می شود دلیل بازداشت، زندان و محاکمه او شد. مهرنوش سلوکی می خواست در فیلمش، این پرسش را مطرح سازد که چرا این اتفاق رخ داده است؟
حالا مهرنوش سلوکی در برابر من نشسته است. آیا او روزی به نوعی دیگر به جستجوی این پرسش خواهد رفت؟ از مهرنوش سلوکی از آغاز سفرش می پرسم :
، برای انجام پروژه ای من در سال ۲۰۰۶ در مورد گورستان های اقلیت های مذهبی به تهران سفر کردم، البته با داشتن مجوز مطبوعات خارجی از وزارت ارشاد اسلامی. در حین فیلمبرداری بود که من و اکیپ فیلمبرداری با مکانی مواجه شدیم؛ این مکان، کاملاً متفاوت از مکان هایی بود که ما روزهای قبل از آنها فیلمبرداری کرده بودیم. چون در حین فیلمبرداری از مراسم عزاداری و خاکسپاری اقلیت‌های مسیحی و ارمنی، یهودی و بهایی به هر حال می دیدیم که واقعاً اینها از قبرستان ها و سنگ بسیار زیبا که شبیه آثار هنری قبرهای بود؛ برخوردار هستند.
یعنی تمام این اقلیت ها؟
بله . اما ما با منطقه ای مواجه شدیم که کاملاً متفاوت از تصاویری بود که ما این چند روز از قبرستان های اقلیت ها مذهبی، ضبط کرده بودیم. این منطقه خیلی کنجکاوی من را برانگیخت. چون اقلیت های مذهبی می گفتند که هزاران انسان در زیر این خاک ها دفن هستند.
یعنی در یک محوطه کوچک؟
محوطه ی بزرگی بود. یکسری کانال آنجا بود که به من می گفتند که در این کانال ها، هزاران زن و مرد، مدفون هستند.
گورهای دسته جمعی؟
بله. من برای اولین بار بود که با این واقعیت به شکل ملموسی آشنا شدم. البته قبلاً مستند ساز های ایرانی، در فستیوال های فیلم که همدیگر را ملاقات می کردیم در مورد یک بخش از تاریخ ایران صحبت می کردند. ولی اینکه به شکل ملموسی آدم با این بخش از تاریخ ایران مواجه شود؛ این موضوع را بنده در قبرستان خاوران پیدا کردم.
مهرنوش سلوکی، فیلمسازی که یک سال در زندان بود
در واقع با آن بخش از تاریخ ایران که قربانیان و کشتار ۱۹۸۸ در انجا دفن کردند کردند؟
بله. گورکن های قبرستان های ارامنه، این منطقه را لعنت آباد اسم گذاشته بودند. زمانی که خط سیر فیلم را با کلمه لعنت‌آباد شروع کردم، مثل اینکه این کلمه موجب حساسیت هایی شده بود.
خود شما چه عکس العملی داشتید، وقتی که با یک چنین موضوعی روبرو شدید؟
خب، من قاعدتاً در آن لحظه با توجه به مجوزهایی که از وزارت ارشاد گرفته بودیم؛ شاید می بایست دوربینم را خاموش می کردم. ولی خب، نه من و نه اکیپ فیلمبرداری، نمی توانستیم دوربین را خاموش کنیم یا آن را برگردانیم. برای همین تصمیم گرفتیم که ادامه بدهیم.
آیا با خانواده این قربانیان هم شما روبرو شدید و صحبت کردید؟
روز بعد که برگشتیم، روز جمعه بود و چند تا از خانواده ها آنجا بودند و حتی ما را هم دعوت کردند به منزلشان و در کل یکسری گفتگو داشتم. ولی در حد این بود که چه گذشت. تعریف می کردند، بدون اینکه بخواهند راجع به این حوادث موضع گیری بکنند، تنها تعریف می کردند که چه گذشت.
دچار احساس خاصی نشدید وقتی که با یک چنین مناظر و حرفهایی روبرو شدید؟
البته در آنجا، منطقه خاوران، گلستان جاوید یا لعنت آباد ؛ خودِ فضا با ما حرف می زند. خاک آنجا می گوید نوزده سال است که ما اینجا هستیم و یکی باید بیاید و ما را نشان دهد. انگار که اینها در سکوت دارند فریاد می زنند. برای همین به نظرم هر سینما گر آگاهی را به هر حال تحت تاثیر قرار می دهد. ولی خب همکار ان سینمایی در ایران، بیشتر درگیر مسایل روزمره هستند و یا دنبالِ سوژه هایی هستند که مورد قبول فستیوال ها باشد یا اینکه حکومت چه چیزی دوست دارد و به آنها بودجه بیشتر در گیر این مسائل هستند.می دهد؛ کمتر به طرف چنین موضوعاتی می روند.
به هر حال این، در جمهوری اسلامی یک سوژه ی تابو است.
جزو تابو هست ولی من بیطرف بودم. من در پرداخت بیطرف بودم. و واقعاً قصد محکوم کردن مسوولین این حوادث را نداشتم، فقط می خواستم یک سوال مطرح کنم.
در واقع گوشه ای از تاریخ را در فیلم مستند خود نشان دهید؟
بله، گوشه ای از تاریخ. البته من وقتی با یک تاریخ دان، صحبت کردم؛ ایشان می گفتند این، تاریخ نیست بلکه زمان حال و اکتوالیته است و وارد تاریخ نشده و پاسبانی تاریخ نمی شود.
آیا شما بعد از آن کنجکاوی کردید که اصلاً بدانید چقدر از قربانیان را در ۱۹۸۸ آنجا دفن کردند؟
وقتی از رییس انجمن روزنامه نگاران ایران سوال کردم ایشان گفتند که طبق احتمالات روزنامه نگاران ایرانی، بین چهار تا شش هزار نفر، قربانی این حوادث هستند.
چطور شد که شما را بازداشت کردند؟
خب، اینکه گذاشتند ابتدا من فیلم را تمام کنم، یعنی امکانی به من دادند که فیلمبرداری را انجام دهم. اواسط مونتاژ بود که مرا بازداشت کردند. قاعدتاً به خاطر این فیلم بود.
چرا فکر می کنید که گذاشتند اول این فیلم را تقریبا تمام کنید؟
شاید به خاطر این بوده که می خواستند مدارک کافی داشته باشند برای متهم کردن شخص من.
گورستان خاوران، محل دفن زندانیان سیاسی که در سال اعدام شدند۱۳۶۷
به هر حال شما اجازه ساخت یک مستند را داشتید.
بله. البته مجوزی که من داشتم، مجوز پژوهش بود. موضوع فیلم را زمانی که پرونده را تشکیل داده بودند، تصریح نکرده بودند. یعنی اجباری برای تصریح کردن موضوع فیلم وجود نداشت.
فیلم شما در حال مونتاژ و تمام شدن بود. این فیلم را بصورت تمام از شما گرفتند، یعنی ضبط کردند؟
بله، متاسفانه فیلم را گرفتند. سی تا کاست با اکسترنال هارد و سافت درایو کامپیوترم را از من گرفتند. حالا شاید آن برگردد به مسایل اطلاعاتی. چون می گفتند شاید چیزهایی باشد که حذف شده باشد و قابل بهره برداری باشد.
بعد شما را به زندان انفرادی بردند؟
بله.
چه مدت؟
یک ماه.
این مساله قتل عام زندانیان سیاسی در زندانهای ایران در سال ۱۹۸۸ ، بعد از جنگ های ایران و عراق همه جا مطرح شده و بسیاری از آن خبر دارند، حتی در خارج، بسیاری در مورد آن نوشتند .
مسوولین وزارت اطلاعات، تصور می کردند که- چون من از کانادا میامدم این فیلم ( کیس ) خواهد شد که به اینوسیله پرونده ایران را در کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل مطرح کند. البته این یکسری حدس و گمان بود.
ولی هدف شما که این نبود؟
نه. من هیچ بودجه ای از کانادا نگرفته بودم. هدف من اصلاً این نبود و فکر نمی کنم برای محکوم کردن یک کشوری، لازم باشد کسی فیلم تولید بکند، می تواند واقعیت ها را البته با دید مولف آن به نمایش گذارد .
این چندمین فیلم شما بود؟
سومین فیلم من بود. من می خواستم این مستند را برای فستیوال های هنری بفرستم. یک کار کاملاً مستقلی بود. قصد داشتم در فستیوال های هنری پخش شود.
بعد دادگاهی هم برای شما تشکیل دادند؟ در دادگاه بیشتر روی چه چیزی انگشت گذاشتند؟
بیشتر در مورد خود موضوع فیلم. البته دادگاه من چون غیر علنی ، بود بنابراین من نمیتوانم زیاد در مورد آن صحبت کنم. پرونده من زمانی مطرح شد که جو اتهام بستن به دو ملیتیها رواج داشت. برای همین من فکر میکنم این جو بی ربط نبود. یعنی یک جو کلی که دو ملیتی ها می توانند، جاسوس پتانسیل باشند. به نظر می آمد که یک دلیل هم حدس و ظن و گمان هایی بود که به همان ملیت دوم من مربوط بود.
از موضوع دوتا فیلم دیگرتان هم می شود صحبتی بفرمایید؟
من در مورد دانشگاه محل تحصیلم، دانشگاه تهران، فیلمی ساختم. آن را مقایسه کردم با دانشگاهِ تهرانِ امروز، و تحولاتی که در دانشگاه بین سالهای ۱۹۹۲ تا سال ۲۰۰۴ اتفاق افتاده بود. چون فیلم من در سال ۲۰۰۴ تولید شده بود این تفاوت ها را در این فیلم مطرح کرده بودم و اینکه یک دانشجویی که خودم بودم، می آید و با نسل سوم گفتگو می کند. با نسل سومی که ارزش های دیگری را مطرح می کنند. ارزش های لایسیته و... . ا.
یعنی به نظر شما با آن نسلی که در آن موقع شما بودید، تفاوت داشت؟
بله.خیلی متفاوت بود.
فکر می کنید چرا واقعاً این تحول رخ داد ؟
من فکر می کنم نسل جوان، نسلی بود که پروسه لایسیته را خودش داشت طی می کرد و من این پروسه را در کارم نشان دادم. کار دومم در مورد تصویر درکانادا وایالات متحده در ایران بود که آن علاقه و میل جوانان و نیز هدف آنها که چرا می خواهند به این کشورها مهاجرت کنند، به نمایش گذاشته شده بود. جوان های ایران، وقتی از آنها سوال شود که اگر روزی بخواهید مهاجرت کنید، چه کشوری را برای مهاجرت انتخاب می کنید؟ معمولا یا کانادا را اسم می برند یا ایالات متحده.
به هر حال مدت زیادی هم در ایران بلاتکلیف بودید؟
متاسفانه. وقتی آدم در جای دیگری زندگی می کند، .خودش را زندانی احساس می کند. من خانواده ام در کانادا هستند. دلیلی هم که من به کانادا مهاجرت کردم، وابستگی و تعهدات خانوادگی بود. منتها واقعأ نمی فهمیدم چرا اجازه نمی دهند من بروم. زندگی من در جای دیگری است، اگر که مقیم ایران بودم، تا زمان تشکیل دادگاه و روشن شدن همه چیز، زندگی عادی خودم را ادامه می دادم. ولی من واقعاً یکسال در شرایط غیر عادی زندگی کردم. خیلی تاثیرات منفی روی من گذاشت. یکسال به شکل غیر عادی و دور از خانواده زندگی کردن، واقعاً زجرآور بود. آدم شغل و محل تحصیلش در جای دیگر است و به در یک جای دیگر نگه داشته شده زور است.
با سینماگران امروز ایران هیچ تماس نداشتید؟
من همکار سینمایی در داخل ایران نداشتم که با آنها تماس داشته باشم. البته زمانی که کار را شروع کرده بودم؛ با خیلی از آنها تماس داشتم. ولی بعد از اینکه این اتفاق برای من افتاد، کسی دیگر با من تماس نگرفت . واقعا باعث تاسف است که سینماگران ایران هیچوقت در مسایل جامعه خودشان، هیچ دخالتی نمی کنند. یعنی فکر می کنند هنر یعنی چیزی که به آنها دیکته می کنند. من فکر می کنم یک هنرمند باید در مسایل سیاسی دخالت کند. به خصوص هنرمندی که در کشورهایی مثل کشور ایران زندگی می کند. به هرحال من به عنوان یک شهروند فرانسوی، از حمایت معنوی سفارت فرانسه برخوردار بودم. هم حمایت معنوی و هم حمایت مادی سفارت. چون یک دفعه همه ارتباطات قطع شده بود با دنیای خارج. به هر حال در این شرایط آدم از نظر مادی هم تحت فشار قرار می گیرد. بنابراین به عنوان یک شهروند فرانسوی، هم حمایت معنوی و هم حمایت مادی شدم.
هنگامی که به فرودگاه پاریس رسیدید چه احساسی داشتید؟
از اینکه به خانه و به کشور دوم خودم برمی گردم، خیلی خوشحال بودم.
تمایل ندارید دوباره به ایران برگردید؟
این سوال را بگذاریم برای بعد.
پرسش آخرم این ست که آیا یاد خانواده های قربانیان آن حادثه ای
که شما به خاطرش آن همه زجر کشیدید، همچنان با شما هست؟
بله، یاد آن خانواده ها با من هست و من امیدوارم روزی برسد که این خانواده ها، به آن چیزی که می خواهند برسند. آن چیزی که آنها می خواهند، انتقام گرفتن نیست. آنها می خواهند ببخشند در صورتی که مسوولین جمهوری اسلامی، توضیح بدهند چرا
چنین اتفاقی افتاد. تنها این سوال که چرا؟
1 comment:
به نام خدا
با عرض سلام خدمت شما
ویژگی بارز احادیث شیعه:
یکی از ویژگی های قران بیان راز های خلقت میباشد که امروزه بشر با پیشرفت
علوم مختلف به انها دسترسی پیدا کرده است. به مانند مطرح شدن قضیه چرخش
زمین به دور خورشید که در قران مطرح شده است.
این ویژگی در احادیث وروایاتی که شیعه ادعا می کند، از پیامبر (ص) و امامان
معصوم علیهم السلام به ما رسیده است، نیز وجود دارد.به طوری که با وجود
پیشرفت های علوم مختلفی همچون پزشکی نه تنها هنوز حتی یکی از احکام
شرعی ما مورد انتقاد قرار نگرفته است بلکه هر چه علم بیشتر پیشرفت می کند
ماهیت حقیقی این فرامین ودستورات بیش از پیش برای بشر اشکار می شود.
اگر روایات ما بر حرام یا مکروه وواجب یا مستحب بودن فعلی تاکید دارند،
اینها همه دلیل عقلانی دارد و همانطور که گفته شد تا به حال علوم روز دنیا به
فلسفه و ماهیت حقیقی بسیاری از این احکام پی برده اند.
Post a Comment