بخش مهمی از کلیشه های هالیوودی ماهیتی
جنسیت گرایانه دارند، مرلین مونرو و تام اوول
در نمایی از فیلم خارش هفت سال
یک تحقیق تازه درباره انگاره های
تبعیض جنسی در فرهنگ عامه
خندیدن به زنانگی
امید حبیبی نیا
کارشناس روان شناسی بالینی
و پژوهش گر ارتباطات
برگرفته از رادیو زمانه
اول دسامبــــــر ۲۰۰۷
تهیه و تنظیم داویــــــــد
روان شنــاسان معتقدند شوخیهـــــای
جنسیت گرایانه ممکن است رفتارهای
پــرخاشجویانه جنسی را تقویت کنند.
بسیاری از ما، هر روز تعداد بسیار زیادی جوک با سوژه هایی که به نوعی به زنانگی مربوط می شود، می شنویم؛ می خوانیم یا
ویدیوها و عکس هایی ظاهراً طنزآمیز در همین رابطه را در سایت های مختلف می بینیم. ولی شاید در وهله نخست به ماهیت کاملاً آشکارا ضد زن و یا به عبارت دیگر تبعیض جنسی گرایانه این سرگرمی ها ، پی نبرده باشیم .
اما واقعیت آن است که بیش از ۷۰ درصد از طنزها و برنامه های سرگرم کننده در مورد زنان در رسانه ها ماهیتی علیه زنانگی دارند و در بر گیرنده عقده ها و یا تمنیات جنسیت مردانه درباره زنانگی به شمار می روند.
زیگموند فروید معتقد بود که شوخی ها اصولاً کارکرد و جنبه ای خصمانه دارند و ماهیتی علیه سوژه مورد استهزاء دارند؛ به ویژه شوخی های جنسی. این نوع از شوخی ها، «دشمن» را کوچک، حقیر، زبون و مسخره جلوه می دهند.
در حالی که وفور طنزهایی از این دست در بین مردم که گاه هر چند دقیقه یک بار از طریق اس ام اس مبادله می شود، به امری کم و بیش عادی بدل شده است، روان شناسان هشدار داده اند که این امر نه تنها مخاطرات اجتماعی مرتبط با تعامل دو جنس را در پی می آورد، بلکه ممکن است به آسیب های روانی - اجتماعی وخیم تری نظیر رفتارهای پرخاش‌گرایانه، تحقیرآمیز و حتی تجاوز به زنان نیز دامن بزند.
در یک تحقیق تازه در دانشگاه وسترن کارولینا که این روزها در نشریات و محافل علمی کانون توجه همگان قرار گرفته است، بار دیگر مشخص شد که جوک هایی که درباره زنان رواج می یابد، می تواند انگاره های مردان نسبت به زنان را تحت الشعاع قرار دهد و به رفتارهای تبعیض آمیز علیه زنان دامن بزند.
دکتر توماس فورد، روان شناسی که به تحقیق تازه ئی در این زمینه پرداخته است، می گوید نتایج تحقیقات وی نشان داده است که مردانی که بیش از همه تحت تأثیر این نوع از سرگرمی ها قرار می گیرند، بیش از دیگران نیز مستعد دست زدن به رفتارهای مردسالارانه علیه زنان هستند.
توماس فورد در این زمینه می گوید: شوخی های جنسیت گرایانه تنها یک سرگرمی بی خطر نیستند. زیرا می توانند ادراکات مردان از محیط اجتماعی شان را تحت تأثیر قرار دهند و به آن ها اجازه می دهند که با انگارهای جنسیت گرایانه خود در برابر همکاران خود، احساس نامطلوبی نداشته باشند. وی تصریح می کند که ما این طنزهای جنسیت گرایانه را تخلیه پیش داوری مردان ارزیابی می کنیم .
فورد در مقاله تحقیقی خود که در شماره فوریه ۲۰۰۸ بولتن روانشناسی اجتماعی و شخصیت منتشر خواهد شد به ازمودن نظریه پیامدهای اجتماعی منفی طنز بی‌اعتبار کننده» و نقش « مخرب آن در تعاملات اجتماعی بین دو جنس پرداخته است.
در تحقیق دکتر توماس فورد بار دیگر
نقش شوخی های جنسی در تشدید
انگاره های تبعیض جنسی آشکار شد
عکس ، دکتر توماس فورد، استاد روان
شناسی دانشگاه وسترن کارولینا
را نشان میدهد
از دکتر فورد پرسیدم که آیا نتایج این تحقیق، مبین آن است که بسیاری از مخاطبان مرد می توانند در معرض تأثیرات بالقوه این سرگرمی های جنسیت گرایانه باشند؟ اما وی به دلیل مشغله کاری بسیار، تنها بخشی از متن تحقیقی خود را در پاسخ نوشت:
تحقیق ما نشان می دهد که عرضه طنز های جنسیت گرایانه، می تواند شرایطی را خلق کند که به مردان به ویژه مردانی که - پیش انگارههای ضد زن دارند - اجازه می دهد باورهای خود را در قالب رفتارهای خود بیان کنند. به این ترتیب پذیرش اجتماعی شوخی ها ی ضد زن می تواند به مردان چنین بنمایاند که رفتارهای تبعیض آمیز جنسی با پذیرش همگانی روبه رو است
آن چنان که از این تحقیق و تحقیقات بسیار دیگری که در این زمینه صورت گرفته اند برمی آید، خندیدن به زنانگی، تنها یک سرگرمی زودگذر مبتذل نیست؛ بلکه بیان گر ریشه های باورهای تبعیض جنسیتی و عقاید ضد زن و از آن بدتر، توهم پذیرش اجتماعی در برابر این باورها است.
بسیاری از روان شناسان و روان کاوان به ویژه فمنیست ها معتقدند که تولید، بازنمایی و پخش چنین انگاره های ضد زنی در قالب طنز، جوک و سرگرمی توسط مردان، نوعی مکانیسم روانی ناخودآگاه علیه «هراس از زنانگی» است.
«هراس از زنانگی» که در نظریه های روانکاوی نئوفرویدیست هایی چون کارن هورنی و دیگران مطرح شد، تأثیر بسیاری نیز در مطالعات رسانه ای فمنیستی در بررسی فیلم های هالیوودی و سریال ها و برنامه های تلویزیونی و اخیراً سرگرمی های اینترنتی و بازی های رایانه ای داشته است
این نظریه در حوزه ارتباطات معتقد است که مردان برای مقابله با شایستگی های زنان (و در مواردی برتری های ذاتی زنان مثلا در برقراری ارتباط و هوش جنسی و اجتماعی) در جامعه مدرن امروزین که مقررات و قوانین ضد زن منسوخ شده است، به تمسخر زنان و زنانگی می پردازند تا هراس روان شناختی خود از جنسیت زنانه را در قالب طنز و یا تحقیر زنان در ژانرها (گونه ها) ی مختلف سینمایی و تلویزیونی پنهان کنند.
«بلوند احمق» یا «خوشگل احمق» دو اصطلاح رایج در این سرگرمی های مبتذل است که تکرار بیش از حد آن در کلیشه های هالیوودی و تلویزیونی، سبب شده است که کم و بیش در میان بخشی از مخاطبان پذیرفته شده و عادی جلوه کنند.
فیلم کوتاه تبلیغاتی که در ان کم توجهی زنان را به اطرافشان به مسخره گرفته
در این تحقیق تازه فورد و دانشجویانش از آزمودنی های مرد خواستند تا فرض کنند که در یک مؤسسه فعالیت های اجتماعی به کار مشغول هستند. سپس به این آزمودنی ها در سه گروه مختلف جوک های طنزآمیز ضد زن، متون جنسیت گرایانه و سرانجام جوک های معمولی عاری از مفاهیم جنسیت گرایانه ارائه شد. در نهایت از هر سه گروه خواسته شد تا بگویند چه قدر از بودجه مؤسسه خود را حاضرند به یک سازمان زنان برای پیش برد فعالیت هایش بپردازند.
فورد می گوید که یافته ها نشان دادند که مردانی که دارای باورهای تبعیض جنسی بالا بودند، پس از خواندن جوک های ضد زن، تمایل کمتری به اختصاص بودجه برای سازمان زنان داشتند و بودجه کمتری نیز برای این امر در نظر می گرفتند. اما مردانی که متون ضد زن یا جوک های معمولی خوانده بودند چنین واکنشی از خود نشان ندادند.
در آزمایش دیگری، به آزمودنی های مرد، ویدیوهای طنزآمیز جنسیتگرایانه و یا صرفاً کمدی نشان داده شد. سپس از آنان خواسته شد تا در زمینه قطع بودجه به سازمان های دانشجویی نظر دهند.
یافته ها نشان داد مردانی که باورهای مردسالارانه بالاتری داشتند و فیلم های طنزآمیز ضد زن دیده بودند، بیش از سایر آزمودنی ها به قطع بودجه سازمان زنان رأی داده بودند. به علاوه کسانی که چنین فیلم هایی دیده بودند، بیش از دیگران معتقد بودند که رأی آن ها با حمایت سایر اعضای گروه نیز روبه رو خواهد شد.
توماس فورد در این باره می گوید: بی اعتبارسازی طنزآمیز سبب « القای این احساس می شود که دیگران نیز در مورد معیارهای تبعیض جنسی هم رأی هستند که ممکن است به رفتارهای تبعیض آمیز منجر شوند؛ زیرا شخص تصور می کند دیگران نیز در این زمینه با وی موافق هستند .»
این امر به خوبی نشان گر تأثیر مخرب چنین طنزهایی در باورها و رفتارهای اجتماعی علیه زنانگی است که متأسفانه هم در غرب و هم در شرق رواج دارد. بسیاری از صاحب نظران معتقدند که این سرگرمی های جنسیت گرایانه سبب عمق یافتن باورهای سنتی علیه زنانگی و تشدید مشروعیت بخشیدن به محدودیت علیه زنان، به ویژه در جوامع شرقی که حقوق زنان عملاً کمتر از غرب مورد پذیرش قرار گرفته است، می شود.
از همین رو بسیاری از سریال ها و برنامه های طنزآمیز سیمای جمهوری اسلامی نیز به باور برخی از منتقدان و کارشناسان رسانه، بازنمایان گر همین کلیشه های جنسی در برخورد با زنانگی و بی اعتبارسازی آنان است.
تحقیقاتی که در زمینه تأثیر طنزها و سرگرمی های جنسیت گرایانه در فرهنگ عامه و رسانه ها صورت گرفته است، می تواند زمینه های مقاومت فرهنگ مردسالارانه در برابر زنانگی را نیز روشن سازند.
مژگان کاهن، روان شناسی که به کار و تحقیق در زمینه سکسولوژی می پردازد، در این باره می گوید: این تحقیق از این نظر جالب است که نشان می دهد هنوز حتی در کشورهای پیشرفته نیز، یک سری کلیشه ها و تصاویر منفی و نابرابر در ارتباط با زن وجود دارد.
مژگان کاهن، روان شناس سکسولوژیست
البته فضای دموکراتیک و برابری خواه این جوامع تا حد زیادی مانع بیان و حتی آگاه شدن فرد از این کلیشه ها و تصاویر که در ناخودآگاه و نیمه آگاه افراد وجود دارد می شود. «شوخی» و جوک» به دلیل فضایی که ایجاد « می کنند، باعث می شوند که کلیشه ها با راحتی بیشتری خود را در رفتار افراد بروز دهند.
زیرا شوخی پدیده ای است که در اجتماع پذیرفته شده است و یکی از معدود قالب هایی است که می توان در آن حرف ها یی زد که در اجتماع صورت خوشی ندارند؛ مثلاً حرف های نژاد پرستانه یا ضد زن. زیرا در شوخی، نه بیان کننده ی مطلب و نه شنونده ی آن، مسئولیتی در مقابل حرف هایی که می زنند و می شنوند، نمی پذیرد. زیرا «تنها یک شوخی است» و نه بیشتر.
مشخصاً در فرهنگ ما پدیده ی شوخی جایگاه مهمی دارد. زیرا ما فرهنگی داریم که در آن حرف زدن از دیگری و عقیده ی خود را در مورد او مستقیم گفتن، بسیار برخورنده می تواند باشد. شوخی نقش مهمی در روابط ما بازی می کند. در عین این که حرفمان را می توانیم بزنیم، می توانیم به صرف شوخی بودن، آن را انکار کنیم.
روان شناسان اجتماعی در زمینه های « تأثیر محرک های اجتماعی بر رفتار فرد» تحقیقات جالبی کرده اند که من فکر می کنم پیاده کردن یک سری از این آزمایش ها در بین ما ایرانی ها، می تواند اطلاعات مهمی در مورد تأثیر متقابل فرد و اجتماع در جامعه ی ما به دست دهند .
در ارتباط با کلیشه هایی که از زن وجود دارد به خاطر می آورم یک روان شناس اجتماعی که متأسفانه اسمش را به خاطر ندارم معمایی را برای اشخاص مطرح کرده بود . من این معما را برای ایرانی های زیادی مطرح کردم و نتایجش جالب بود.
این معما از قرار زیر است: پدری با پسرش در جاده تصادفی شدید می کند. پدر در جا می میرد. پسر را به بیمارستان می برند. دکتر جراح همین که پسر را می بیند، می گوید: این که پسر من است
سؤالی که از فرد می کنیم، این است که چگونه چنین چیزی ممکن است؟ جواب ساده است: «چون جراح مادر پسر است!» ولی نکته ی جالب این است که خیلی کم هستند اشخاصی که جواب این معما را پیدا می کنند!
من حتی این معما را برای یک گروه از آقایان پزشک ایرانی که در خارج از ایران زندگی می کنند مطرح کردم و با کمال تعجب متوجه شدم که هیچ کدام جواب را پیدا نکردند! این آزمایش دقیقاً اهمیت یک سری کلیشه ها را نشان می دهد. تا حدی که ذهن ما قدرت پاسخ به معمای ساده ای نیز که جواب بد یهی اش را دارد، از دست می دهد .»
فیلمی کوتاه تبلیغاتی که در ان نادانی زنان مو بلوند را به مسخره گرفته
رواج چنین کلیشه هایی در رسانه های جریان اصلی که به ویژه در تبلیغات تلویزیونی نیز کاربردهای فراوانی دارند، سبب شده اند که زنانگی به موضوع برای تمسخر، شوخی و استهزاء بدل شود. برخی از تحقیقات روان شناسان در سال های گذشته نشان داده است که این امر حتی می تواند محرک رفتارهای خشونت آمیز و خشنی نظیر تجاوز نیز باشد.
در تحقیق مشهور کاترین ریان و جینی کانجاروسکی، اغلب دانشجویان مرد مورد تحقیق که بیش از همه از شوخی های ضد زن استقبال می کردند، نسبت به رفتارهای خشونت بار جنسی علیه زنان نظیر سکس به زور یا تجاوز Forcing sex
انگاره های منفی کمتری نسبت به دانشجویانی که کمتر چنین شوخیها را دنبال می کردند، بروز داده بودند
یافته های این تحقیقات سبب شده است تا در بسیاری از کشورهای جهان، روان شناسان و صاحب نظران ارتباطات در کنار مؤسسات ناظر بر رسانه ها در برابر بازنمایی چنین شوخی هایی که کلیشه های مرد سالارانه از زن را نمایان می سازند، حساسیت به خرج دهند. با این حال هنوز این رسانه ها انباشته از چنین کلیشه هائی هستند
در کشور هایی نظیر ایران که مؤسسه های تخصصی ناظر بر رسانه ها وجود ندارند و یا نظرات روان شناسان و متخصصان ارتباطات انعکاس چندانی نمی یابد، وضعیت به مراتب بدتر است و باورهای سنتی در برابر زنان را که در سال های اخیر به سوی تصرف قدرت مردانه خیز برداشته اند، تقویت می کنند.
در حالی که بیش از ۹۰ در صد پست های مدیریتی در ادارات دولتی ایران در اختیار مردان است، برخی از روان شناسان معتقدند که شوخی های جنسی بین مردان بیش از زنان رواج دارد و اغلب این شوخی ها نیز مضمونی ضد زن دارند.
نکته جالب تر در این میان آن است که در اداراتی که برخی پست های مدیریتی به دلایل مختلف به زنان واگذار شده است، مقاومت کارمندان مرد در برابر شرایط تازه از طریق این نوع شوخی های مبتذل بیش از دیگر ادارات جلوه گر می شود.
با توجه به آن که یافته های روانشناسان نشان میدهد این شوخیها بگونه ئی ناخود اگاه مخاطب را تحت تاثیر قرار داده و باورهای کلیشه ئی را تقویت میکنند ، شاید بد نباشد اینبار که اس ام اس یا جوکی در باره زنان خواندید قبل از انکه انرا برای همه ارسال کنید بیاد بیاورید که این جوک یا شوخی چه زمینه های فرهنگی ، سیاسی و روانشناختی در بر دارد و سپس با خیال
اسوده ان را پاک و روانه سطل اشغال نمائید
پــــــایـــــــــان
1 comment:
عکس اخری خیلی با حال بود
Post a Comment